Onteigening is het instrument waarmee de overheid eigendomsrechten op onroerende zaken (grond, woning, bedrijfsgebouw) kan ontnemen. Hierdoor wordt een ander, vaak de overheid, eigenaar van de onroerende zaak. Vervolgens kan de overheid ruimtelijke ontwikkelingen die bijvoorbeeld in een omgevingsplan zijn vastgelegd, gaan uitvoeren. Vóór 1 januari 2024 werd onteigend door de Kroon. Per 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden en is er een nieuwe procedure: het verzoek om bekrachtiging van een onteigeningsbeschikking. Dit verzoek kan door een bestuursorgaan worden ingediend bij de rechtbank. De civiele rechter heeft ook nog steeds een rol in de procedure, namelijk als het gaat om de vaststelling van een schadeloosstelling.
Verzoek en uitspraak
Op 5 september 2024 is het allereerste verzoek om bekrachtiging in Nederland ingediend bij de rechtbank Zeeland-West-Brabant. In dit geval is dat door de gemeenteraad van de gemeente Gilze Rijen gedaan. De gemeenteraad heeft een onteigeningsbeschikking genomen en om bekrachtiging daarvan gevraagd bij de rechtbank.
Vandaag heeft de rechtbank uitspraak gedaan op dit bekrachtigingsverzoek. De gemeente heeft een aantal percelen nodig om de omgeving van het station in Rijen opnieuw in te richten. Twee grondeigenaren wilden niet meewerken aan vrijwillige verkoop en daarom werd bekrachtiging van het besluit tot onteigening van die twee percelen gevraagd. De rechtbank heeft onder andere beoordeeld of de regels zijn nageleefd, er een onteigeningsbelang is, en of er noodzaak tot en urgentie van onteigening is. In de uitspraak wordt het verzoek voor een van de twee te onteigenen percelen bekrachtigd. De rechtbank vindt dat de gemeente voldoende heeft gedaan om een schikking over de overdracht van de eigendom te bereiken. Dat is niet gelukt. Aan alle wettelijke vereisten is voldaan en daarom mag de eigendom van het perceel overgaan. Voor het andere perceel wordt het verzoek afgewezen omdat de gemeente daar inmiddels door grondruil overeenstemming met de eigenaar heeft bereikt.
Rechtbank bekrachtigt onteigening door gemeente
Rechtbank Zeeland-West-Brabant 20-05/25 inzake gemeente Gilze en Rijen (ECLI:NL:RBZWB:2025:2931)
Noot: dit is de eerste bekrachtiging door bestuursrechter van een (gemeentelijke) onteigeningsbeschikking, waarbij die rechter uit eigen beweging dient te toetsen of:
- de onteigeningsbeschikking volgens de wettelijke vormvoorschriften is voorbereid;
- het onteigeningsbelang aanwezig is;
- de onteigening noodzakelijk is;
- de onteigening urgent is.
Dit is de zogenaamde ambtshalve basistoets (art. 16.107 Omgevingswet).
